Tướng William T. Sherman. Do Mathew Brady chụp, khoảng năm 1864

Nhậm chức chỉ huy quân chính quy

Sherman được trao chức đại tá quân chính quy và chỉ huy trung đoàn 13 bộ binh ngày 14 tháng 5 năm 1861. Trong trận Bull Run thứ nhất ngày 21 tháng 7 1861, ông là một trong số ít sĩ quan nổi bật, bị đạn bắn trầy vai và chân. Quân miền Bắc thua to, Sherman mất tin tưởng vào khả năng chỉ huy quân tình nguyện của mình. Nhưng ngày 2 tháng 8 tổng thống Lincoln thăng chức cho ông lên chuẩn tướng quân tính nguyện (công hiệu ngày 17 tháng 5), cao hơn chức của Ulysses S. Grant lúc bấy giờ (Grant sau này là sếp của Sherman) [15]. Sherman được trao chỉ huy Phân bộ quân Cumberland tại Louisville, Kentucky.

Căng thẳng tâm thần và Trận Shiloh

Trong thời gian tại Louisville, Sherman bỗng nhiên trở nên bi quan về tình thế chiến cuộc. Vì ông hay than phiền về Washington, D.C. về các thiếu thốn và ước tính quá lố về lực lượng miền Nam, báo chí miền Bắc cho rằng Sherman bị "điên" [16]. Sherman được Don Carlos Buell đến thay thế và ông bị chuyển về St. Louis, Missouri. Tại đây ông bị căng thẳng thần kinh trầm trọng và phải tạm thời giải ngũ. Vợ Sherman gửi thư hỏi ý kiến của anh ông là Thượng nghị sĩ John Sherman, than van về "chứng bệnh điên cuồng buồn nản trong gia đình các ông" [17]. Sherman sau đó nhanh chóng hồi phục và lên trình diện tướng chỉ huy Phân bộ quân Missouri Henry W. Halleck. Halleck lúc này vừa thắng lớn tại Trận đồn Henry nhưng đang nghi ngại về tùy tướng của mình là chuẩn tướng Ulysses S. Grant. Halleck dự định cho Sherman làm chỉ huy cánh quân của Grant nhưng Sherman từ chối, xin được làm tùy tướng dưới tay Grant, mặc dù biết Grant thấp chức hơn mình. Từ Paducah, Kentucky Sherman viết thư cho Grant: "Xin ra lệnh cho tôi. Tôi lo cho ông vì tôi biết quân miền Nam đang có nhiều thuận lợi, tập trung lực lượng theo đường sông và đường rầy, nhưng tôi tin tưởng ở ông." [18].

Sau khi Grant được thăng hàm lên Thiếu tướng chỉ huy đội quân của hạt West Tennessee, Sherman thay ông chỉ huy đội quân hạt Cairo. Ngày 1 tháng 3 năm 1862, Sherman được cử chỉ huy Sư đoàn 5 bộ binh thuộc Binh đoàn West Tennessee của Grant.[19] Tại trận Shiloh, sáng ngày 6 tháng 4 năm 1862, quân Liên minh miền Nam bất thình lình ồ ạt tấn công doanh trại của quân Liên bang miền Bắc. Trước đó Sherman không tin báo cáo tình báo về lực lượng miền Nam do Albert Sidney Johnston chỉ huy đang rời Corinth kéo về trợ chiến. Ông không tăng cường tuyến phòng thủ, không cảnh giác quân sĩ, ngại rằng người ta lại nói ông điên và nói quá về lực lượng đối phương.[20]

Mặc dù bị đánh bất ngờ, Sherman chỉ huy quân đội giữ vững hàng ngũ chiến đấu, vừa đánh vừa lùi, không để bị hỗn loạn. Tối đó, Sherman đến lều chỉ huy thấy Grant ngồi hút xì-gà dưới gốc cây xồi. Tự dưng ông có cảm giác không nên nhắc đến chữ "rút lui". Sherman nói: "Này, Grant, hôm nay mình gặp ngày của quỷ sứ phải không?". Grant dụi tắt diếu xì-gà và chậm rãi trả lời: "Ừ. Nhưng mai ta quét tan tụi nó..." [21] Ngày hôm sau, quân miền Bắc phản công mãnh liệt, Sherman là một trong những chỉ huy tiên phong nổi bật, bị bắn trúng tay và vai, ông cưỡi ba con ngựa lần lượt bị bắn gục. Sau khi được khen ngợi, Sherman được thăng thiếu tướng quân tình nguyện ngày 1 tháng 5 năm 1862.[19]

Vicksburg và Chattanooga

William T Sherman

Sherman trở thành tướng tin cẩn của Grant trong hai năm hành quân với nhau. Sau trận Shiloh, Grant bị Halleck dè bỉu lên cấp trên vì tội để mất nhiều binh lính. Ông chán nản muốn bỏ cuộc từ chức nhưng Sherman khuyên ông nên tiếp tục binh nghiệp, đưa kinh nghiệm của chính mình: "Trước trận Shiloh, tôi chỉ là một thằng bị báo chí cho là hèn hạ, điên rồ, nhưng chỉ đánh một trận mà đổi đời, giờ tôi có quyền cao chức trọng" và "một chuyển biến tốt nào đó sẽ tạo điều kiện cho ông và trả lại địa vị chính đáng cho ông" [22] Cả hai sau đó thăng tiến trong binh nghiệp. Sherman thời hậu chiến nói rằng: "Grant đứng bên tôi khi tôi bị khùng và Tôi đứng bên ông ta khi ông ta xỉn và ngày nay cả hai luôn sát cánh đứng bên nhau." [23]

Trong năm 1862-1863 Sherman thắng lẫn bại trong nhiều trận. Tháng 12 1862, ông bị quân miền Nam đánh tan tại Trận Chickasaw Bayou phía bắc Vicksburg, Mississippi. sau đó, quân của ông phối hợp với quân của John A. McClernand chiến thắng tại trận Arkansas Post, đánh lạc hướng quân địch cho trận Vicksburg.[24] Mùa xuân năm 1863, khi nhận lệnh cho chiến dịch Vicksburg, Sherman hơi e ngại về chiến lược khác thường của Grant nhưng vẫn tiến hành theo lệnh của chỉ huy.[25] Ngày 4 tháng 7 năm 1863 Grant chiếm được Vicksburg và Sherman được khen thưởng, đồng hóa quân hàm từ thiếu tướng quân tình nguyện sang Chuẩn tướng quân chính quy.

Trong chiến dịch Chattanooga vào tháng 11, Sherman chỉ huy Binh đoàn sông Tennessee kéo đến tấn công Billy Goat Hill, một cứ điểm phía bắc Missionary Ridge. Nhưng đến nơi thì mới thấy địa thế rất hiểm nghèo. Quân của ông bị sư đoàn tinh nhuệ miền Nam do Patrick Cleburne chỉ huy đẩy lui tại Tunnel Hill. Trong khi đó George Henry Thomas kéo quân đánh trung tâm chiến tuyến của quân miền Nam với mục đính đánh lạc hướng thì lại chiến thắng.[26]

Georgia

Tuy thành tích của Sherman gồm thắng bại lẫn lộn, ông vẫn được Grant tin tưởng. Khi Grant được kêu về chỉ huy Mặt trận miền Đông, Sherman được ông đề cử chỉ huy Mặt trận miền Tây. Ngày Grant nhận chỉ huy Binh đoàn Potomac, Sherman viết thư chúc mừng có đoạn: "nếu ông quất được Lee và tôi kéo quân ra đến được bờ biển Đại Tây Dương, tôi nghĩ Cậu Abe già sẽ phát cho hai đứa mình 20 ngày phép về thăm tụi nhóc ở nhà".[27]

William Tecumseh Sherman dẫn đại quân tấn công Georgia, gồm 60.000 quân thuộc Binh đoàn Cumberland của George Henry Thomas, 25.000 thuộc Binh đoàn sông Tennessee của James B. McPherson, và 13.000 thuộc Binh đoàn Ohio của John M. Schofield.[28]. Trong vùng núi hiểm trở, Sherman mở chiến dịch cầm cự lâu dài với Binh đoàn Tennessee của tướng Liên minh miền Nam Joseph E. Johnston, chỉ đánh một trận duy nhất và thua to tại trận Kennesaw Mountain. Tướng miền Nam John Bell Hood nổi tiếng táo bạo đước cử đến thay Johnston, và kêu gọi thử thách Sherman kéo ra đánh trên đất trống.

Sherman chiếm được Atlanta ngày 2 tháng 9 năm 1864 và nổi danh như cồn tại miến Bắc. Chiến thắng này tạo ảnh hưởng tốt cuộc tranh cử tổng thống thứ hai của Abraham Lincoln - khi đó đang bị lép vế George B. McClellan của Đảng Dân chủ. Nhờ công trạng đúng thời điểm này, Sherman được thăng thiếu tướng.

Sau khi đuổi hết dân ra khỏi thành phố Atlanta, Sherman ra lệnh cho quân sĩ đốt phá tan tành các dinh thự của chính quyền miền Nam, khởi đầu thái độ tàn phá của quân đội mình.

Tòa nhà Green-Meldrim, Sherman nghỉ tại đây sau khi chiếm được Savannah năm 1864

Đốt sạch Atlanta xong, Sherman kéo quân về phía nam, tuyên bố ông sẽ "làm Georgia gào thét". Lúc đầu Sherman khinh thường lực lượng của tướng Hood, nhưng sau đó phải hấp tấp kéo đến chận đánh.[29] Sherman đem 62.000 quân ra cảng Savannah, Georgia, vừa hành quân vừa càn quét, cướp bóc, tàn phá - gây thiệt ước lượng khoảng 100 triệu đô-la.[30] Sherman gọi chiến lược đốt phá này là "chiến tranh cứng" (ngày nay gọi là chiến tranh toàn diện).[31] Cuộc hành quân ra biển tàn khốc này kết thúc sau chiến thắng tại Savannah ngày 22 tháng 12 năm 1864. Sherman gửi điện tín cho Lincoln dâng thành phố Savannah làm quà Giáng sinh.

Chiến công của Sherman được báo chí miền Bắc ca ngợi rùm beng trong khi Grant đang gặp khó khăn cầm cự với Robert E. Lee. Quốc hội Hoa Kỳ ra chỉ thị phong cho Sherman lên Trung tướng ngang hàng Grant với mục đích ngầm là để sau đó cho Sherman thay thế Grant làm tổng chỉ huy quân đội Hoa Kỳ. Sherman viết thư cho anh là Thượng nghị sĩ John Sherman và cho Grant, từ chối không nhận phong.[32]

Chiến dịch cuối cùng ở Nam Bắc Carolina

Tướng Sherman và ban chỉ huy tham mưu, hình do Mathew Brady chụp

Mùa xuân năm 1865, Grant ra lệnh cho Sherman kéo về phối hợp đánh Lee. Nhưng Sherman không nghe, đề nghị Grant cho phép ông kéo lên phía bắc, đánh thẳng vào hai tiểu bang Bắc và Nam Carolina, phá hủy nhu liệu quân sự của miền Nam như ông đã làm tại Georgia. Sherman đặc biệt muốn phá nát tiểu bang Nam Carolina là tiểu bang đầu tiên đòi ly khai, khởi sự của cuộc nội chiến. Một khi Nam Carolina mất, tinh thần chiến đấu của quân Liên minh miền nam sẽ phải tan. Khi quân Liên bang miền Bắc tràn vào, chỉ gặp kháng cự yếu ớt của quân miền nam do Joseph E. Johnston chỉ huy. Nghe tin quân miền Bắc dùng đường lót cây tiến vào khu lầy lội thuộc sông Salkehatchie với vận tốc 12 dặm một ngày, Johnston than rằng "xưa nay không có quân đội nào hành quân như thế này từ thời Julius Caesar."[33]

Sherman chiếm được thủ phủ Columbia, Nam Carolina ngày 17 tháng 2 năm 1865. Chỉ qua một đêm, trung tâm thủ đô này bị đốt ra tro. Có giả thuyết cho rằng quân miền Bắc cố tình đốt phá, giả thuyết khác thì cho là tai nạn sơ ý, hoặc là do quân miền Nam dùng chiến thuật tiêu thổ, đốt bông gòn trên đường rút lui để trả thù. Dân da đỏ Lumbee dẫn đường cho Sherman kéo qua sông Lumber trong mưa dầm và tấn công Bắc Carolina. Theo Sherman đây là cuộc hành quân lầy lội nhất của ông. Từ đó, quân của Sherman thôi không đốt phá tàn sản của thường dân nữa.

Sau khi đánh bại Johnston tại trận Bentonville, Sherman gặp Johnston tại Bennett Place thuộc Durham, Bắc Carolina để bàn thảo việc quân miền Nam xin đầu hàng. Shernam không hỏi cấp trên, tự động nhượng bộ nhiều điều kiện do Johnston và tổng thống miền Nam Jefferson Davis đưa ra. Washington, D.C. lập tức bác bỏ các điều kiện này, tạo căng thẳng giữa Sherman và Bộ trưởng Chiến tranh Edwin M. Stanton. Cuộc giằng co này kéo dài cho đến khi Johnston không tuân lệnh chỉ huy, đem quân ra đầu hàng dưới hình thức quân sự ngày 26 tháng 4 năm 1865, trao hết quân đội miền Nam tại Bắc và Nam Carolina, Georgia, and Florida cho miền Bắc.[34]

Giải phóng nô lệ

Chân dung William Tecumseh Sherman do Mathew Brady chụp

Mặc dù ông chỉ trích chế độ sở hữu nô lệ, Sherman ban đầu không ủng hộ chính sách giải tán hoàn toàn thể chế nô lệ. Giống như những người cùng thời, ông cũng không công nhận quyền bình đẳng cho dân da đen [35]. Nhưng trong cuộc chiến năm 1864 - 1865, quân miền bắc do Sherman chỉ huy giải phóng nhiều nô lệ, và ông được những người này chào đón, ca tụng, tôn sùng ông là "Moses tái thế" hay "Aaron tái thế" [36]. Sau đó những nô lệ mới được trả tự do này lại đi theo giúp rất nhiều việc hữu ích cho quân của Sherman. Ông cảm kích những người này, và trở thành tiên phong đòi an sinh cho họ.

Ngày 12 tháng 1 năm 1864 Sherman dẫn 20 người da đen đến gặp Bộ trưởng Chiến tranh Stanton tại Savannah. Sau khi Sherman ra về, tu sĩ đạo Baptist Garrison Frazier ra thông báo về cảm nghĩ trong cộng đồng da đen:

“	Chúng ta hãy nhìn tướng Sherman, trước khi ông ta đến đây, là một người, theo Ý Trời, được đặc trách để hoàn thành công việc này, và chúng ta đồng tâm nhớ ơn ông ta vô cùng, nhìn thấy trong ông ta một con người đáng được vinh danh trong thực thi một công tác chính đáng. Nhiều người trong chúng ta kêu gọi ông giúp đỡ ngay từ khi ông vừa đặt chân đến đây, và rất có thể ông ta chào Bộ trưởng Stanton không lịch sự hơn khi ông ta chào chúng ta. Thái độ và phong cách của ông đối với chúng ta chứng tỏ ông là một người bạn và là một người đàng hoàng.	”
— Giáo sĩ Frazier[37]

Bốn ngày sau, Sherman ra Chỉ thị số 15 cho phép 40.000 nô lệ mới được trả tự do và dân tỵ nạn da đen được làm ăn sinh sống tại các vùng đất tịch thu từ các địa chủ da trắng tại Nam Carolina, Georgia, and Florida. Chuẩn tướng Rufus Saxton, người rất hăng say ủng hộ chính sách giải thể nô lệ và là viên sĩ quan chiêu mộ lính da đen trước đó, được cử ra tiến hành chỉ thị này.[38][39] Những chỉ thị này tạo căn bản cho dân da đen đòi hỏi chính phủ Liên bang cung cấp "40 mẫu đất và một con lừa" cho mỗi gia đình nô lệ. Nhưng sau đó, chỉ thị này bị tổng thống Andrew Johnson bác bỏ và lấy đất trả lại cho địa chủ da trắng khi trước.